ΘΕΕΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑΣ Σκέψεις με αφορμή την ανάγνωση ενός βιβλίου

ΘΕΕΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑΣ
Σκέψεις με αφορμή την ανάγνωση ενός βιβλίου

Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο, ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, με τίτλο «Ο έρωτας στην αρχαία Αίγυπτο» των Ruth Schumann-Antelme και Stephane Rossini.
Το βιβλίο αυτό αναφέρεται όχι μόνο στις ερωτικές συνήθειες των αρχαίων Αιγυπτίων αλλά και στην ερωτική Θεολογία και Θεαλογία της αρχαίας Αιγύπτου.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, που ήταν ένας σοφός λαός, προσέγγιζαν κι εξηγούσαν το γεγονός της δημιουργίας του σύμπαντος μέσα από μια ερωτική Θεολογία και Θεαλογία.  Δημιουργοί του κόσμου ήταν Θεοί και Θεές, που μέσα από την ερωτική τους δραστηριότητα, γέννησαν τον ουρανό και την γη, τον ήλιο, τους ανθρώπους και όλα τα ζωντανά πλάσματα.
Μεταφορικοί αυτοί οι αρχαίοι αιγυπτιακοί μύθοι;  Σίγουρα` και μέσα από τις μεταφορές τους οδηγούμαστε σε μια βαθύτερη γνώση σχετικά με την σημασία του έρωτα.  Ο έρωτας είναι πηγή ζωής και δημιουργίας, αποτελεί την δύναμη της γέννησης και της αναγέννησης των πάντων.
Η ερωτική πράξη, που εμπεριέχει το στοιχείο ενός μικρού προσωρινού θανάτου και μας θέτει σε μια διαφορετική συνειδησιακή κατάσταση, οδηγεί στην μαγεία της γέννησης και της αναγέννησης.
Η αρχαία Αίγυπτος αντιλαμβανόταν την σημασία αυτή και γι' αυτό προσέδωσε στον έρωτα ιδιαίτερη βαρύτητα, σε όλους τους θεϊκούς μύθους της δημιουργίας.  Από τον μύθο του Γκεμπ και της Νουτ, μέχρι τον οσιρικό μύθο.
Και βέβαια, σε όλο αυτό το σκηνικό της ερωτικής θεϊκής δημιουργίας, σημαίνουσα θέση έχουν οι διάφορες Θεές, με πρώτη και καλύτερη την Αθώρ, την Θεά του έρωτα, της χαράς αλλά και της αναγέννησης.  Η Αθώρ επίσης είναι αυτή που οδηγεί τους νεκρούς προς μια νέα ύπαρξη σε μια άλλη διάσταση και σε άλλο επίπεδο.
Η Αθώρ είναι η Μεγάλη Μητέρα Θεά της αρχαίας Αιγύπτου.  Αυτή γέννησε όλους τους Θεούς και τις Θεές κι όλους τους ανθρώπους.  Με διάφορες μορφές και διαφορετικές δυνάμεις, άλλοτε συντροφεύει την ερωτική δραστηριότητα κι άλλοτε συνοδεύει τους νεκρούς στο δρόμο της αναγέννησης. 
Είναι η εικόνα του πρωταρχικού θηλυκού στοιχείου και αντιπροσωπεύει τις δύο όψεις του έρωτα: ζωή και θάνατο, ουρανό και τάρταρα.  Είναι μια Θεά σε διάφορες υποστάσεις, θετικές κι αρνητικές, αγαθές κι επικίνδυνες.
Η Αθώρ αντιπροσωπεύει την ουσία της Θεαλογίας.  Ανέκαθεν, οι άνθρωποι δημιουργούσαν θρησκεία για να εξηγήσουν την δημιουργία, για να αντιμετωπίσουν το άγχος του θανάτου, για να εκφράσουν την μεταφυσική τους αγωνία κι ανησυχία.  Ο έρωτας κι ο θάνατος είναι τα δυο αντίθετα στοιχεία, που όμως αλληλοτροφοδοτούνται και διαπλέκονται.  Ζωή, θάνατος κι αναγέννηση είναι ο αιώνιος κύκλος, που διατρέχει το σύμπαν.
Όμως, δεν ήταν μόνο η αρχαία Αίγυπτος αλλά και η αρχαία Συρία, που είχε μια αντίστοιχη Θεά.  Η Θεά Καντές, που αντιπροσωπεύει την θηλυκή ενεργητική σεξουαλικότητα, Θεά του έρωτα και της μαγείας του.
Όσο για την αρχαία Ελλάδα, λατρευόταν η Αφροδίτη, ως Θεά του έρωτα και της φύσης αλλά και Θεά της ειρήνης.  Τι μπορεί να ζητούσαν οι πιστές μιας Θεάς του έρωτα;  Τα ανάγλυφα αιδοία, που ξεχωρίζουν μεταξύ των αφιερωμάτων στη Θεά Αφροδίτη, μας βοηθούν να καταλάβουμε το τι ζητούσαν οι πιστές και γιατί λατρευόταν μια Θεά του έρωτα.  Επίσης, και το εξαίρετο ποίημα της Σαπφώς «Ωδή στην Αφροδίτη». 
Εκτός από αυτές τις κορυφαίες γυναικείες μορφές Θεών του έρωτα, είχαμε και άλλες Θεές, που η ερωτική τους δραστηριότητα όχι μόνο ήταν ιδιαίτερα έντονη αλλά εμπεριείχε και το ομοερωτικό στοιχείο.
Ας αρχίσουμε και πάλι με την Αίγυπτο...  Η Θεά Νηίθ, γυναίκα δυνατή, μια Θεά Αμαζόνα - πολεμίστρια, που μοιάζει να εκτιμά όλες τις μορφές της σεξουαλικότητας.  Η Θεά Νέφθυς, μια αμφισεξουαλική Θεά, που φαίνεται να ελκύεται υπερβολικά από την αδελφή της Ίσιδα αλλά και τον αδελφό της Όσιρη.  Το γεγονός ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι προσέδιδαν ομοερωτικές τάσεις σε κάποιες Θεές μας βοηθά να καταλάβουμε πόσο αποδεκτή ήταν η ομοφυλοφιλία στην αρχαία Αίγυπτο.  Αλλωστε, αυτό αναφέρεται ρητά στο βιβλίο που προανέφερα και γίνεται εύκολα αντιληπτό και από ομοερωτικές παραστάσεις και εικόνες, με τις οποίες κοσμείται το βιβλίο.
Στον κύκλο των Θεών με ομοερωτικές τάσεις, θα μπορούσαμε ίσως να αναφέρουμε και την ελληνική Θεά Αρτεμη.  Η Αρτεμις ήταν η Θεά του άγριου κυνηγίου, προστάτρια των ζώων, των γυναικών, των νεαρών κοριτσιών κι εφήβων και της γέννας.  Ήταν επίσης και Θεά των Αμαζόνων, του έθνους των γυναικών πολεμιστριών που έζησαν την εποχή του Χαλκού. 
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Θεά Αρτεμη ήταν μια παρθένα Θεά.  Όμως, στον αρχαίο κόσμο και κυρίως στην προϊστορική περίοδο, απ' όπου μας έρχεται η Θεά αυτή, η παρθενία υποδήλωνε την ανεξαρτησία της γυναίκας.  Σύμφωνα με την μυθολογία και πάλι, η Θεά Αρτεμη είχε μόνο γυναίκες συντρόφους, διάφορες νύμφες, μεταξύ των οποίων την νύμφη Αφαία που το ιερό της βρισκόταν στην Αίγινα.  Να υπονοήσουμε λοιπόν ότι η Θεά Αρτεμη αποτελεί ένα θεϊκό γυναικείο ομοερωτικό αρχέτυπο, που έλκει την καταγωγή του από την προϊστορική εποχή;
Όλα τα προαναφερόμενα μας βοηθούν να καταλάβουμε ποια ήταν η θεϊκή σημασία του έρωτα για τον αρχαίο κόσμο και πως ακριβώς οι διάφορες Θεές λειτουργούσαν ως ιερά ερωτικά αρχέτυπα και σύμβολα.
Όσον αφορά την σύγχρονη εποχή;  Εδώ βλέπουμε ότι τα πράγματα αλλάζουν.  Δεν υπάρχει Θεά του έρωτα.  Δεν είναι ο έρωτας που εξιδανικεύεται αλλά η παρθενία.  Η σύγχρονη Μεγάλη Μητέρα Θεά του Χριστιανισμού, η Παναγία, δεν είναι μια Θεά του έρωτα όπως όλες οι Μεγάλες Μητέρες Θεές της αρχαιότητας αλλά μια παρθένα Θεά.  Γιατί αυτό;  Γιατί αυτή η ανατροπή;  Για να μπορέσουμε να δώσουμε μια απάντηση, μας βοηθά το βιβλίο «Φάκελος Ιησούς» του Μάικλ Μπέιτζεντ.
Ο Ιησούς Χριστός, από το 325μ.χ. που θεοποιήθηκε στη σύνοδο της Νίκαιας, λατρεύεται ως ένας άλλος Θεός του ήλιου, ένας σύγχρονος Θεός - ήλιος, όπως τέτοιοι Θεοί υπήρξαν στην αρχαιότητα ο Μίθρας, ο Αττυς και ο Αδωνις.  Η γέννησή του γιορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου, όπως στην αρχαιότητα γιορταζόταν η γέννηση του Μίθρα.  Και όπως ακριβώς οι αρχαίοι Θεοί - ήλιοι είχαν γεννηθεί από παρθένες, έτσι και ο Ιησούς γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία. 
Βέβαια, στο πέρασμα των χρόνων η παρθενία για τις γυναίκες, όχι απλά εξιδανικεύτηκε αλλά έγινε εμμονή κι αυτοσκοπός για τους χριστιανούς, μια εμμονή που βασάνισε ανθρώπους - και κυρίως τις γυναίκες - και γέννησε πάμπολλα δράματα, σχεδόν και μέχρι την εποχή μας.  Η κοινωνία ανέμενε από τις γυναίκες να είναι στοργικές και τρυφερές, όπως ακριβώς και η Θεοτόκος αλλά ταυτόχρονα και ανέραστες.  Η σεξουαλικότητα της γυναίκας, μέχρι σχεδόν πρόσφατα τιμωρείτο σε κάποιες χριστιανικές κοινωνίες, αν εκδηλωνόταν πέρα και έξω από τα πλαίσια του γάμου.  Το προγαμιαίο σεξ αποτελούσε μέγιστη αμαρτία. 
Η αγάπη, η φροντίδα, η στοργή είναι βέβαια τα υπέρτατα αγαθά όμως δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και την δύναμη του έρωτα, όπως ακριβώς αποδόθηκε στα γυναικεία θεϊκά αρχέτυπα της αρχαιότητας. 
Η γυναίκα αποτελούσε ανέκαθεν πηγή ζωής και δημιουργίας και η δημιουργία αυτή εκφράζεται κυρίως μέσα από τον έρωτα, όπως μυστικιστικά το απέδωσαν οι λαοί της αρχαιότητας και το αποτύπωσαν μυθολογικά στις μορφές των γυναικών Θεών του έρωτα.
Η ζωή χωρίς έρωτα είναι μια «ανάπηρη» ζωή, όχι μόνο για τις γυναίκες αλλά και για όλους τους ανθρώπους.  Οι ζωογόνες δυνάμεις της ερωτικής δραστηριότητας πρέπει να διαπερνούν τις ζωές των ανθρώπων, να εισέρχονται στον τρισδιάστατο κύκλο της ζωής - του θανάτου - της αναγέννησης. 
Η αρμονία στο σύμπαν ενέχει και την έννοια της ερωτικής αρμονίας.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας,
Ρούλα Σκούταρη
scoutari@

Τελέσιλλα η Αργεία λυρική Μούσα

Τελέσιλλα η Αργεία λυρική Μούσα

---

  

Τελέσιλλα. Γκραβούρα από το βιβλίο του Ιωάννου Κ. Κοφινιώτου, «Ιστορία του Άργους από των Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρις ημών » Εν Αθήναις, Τυπογραφείον ο «Παλαμήδης» 1892. Επανέκδοση, Εκδ. Εκ Προοιμίου 2008.

Η πόλη του Άργους, από τις πρώτες ελληνικές πόλεις που αναφέρονται στην ιστορία και τη μυθολογία, χτισμένη από το 2.600 π.χ. στην ίδια θέση που επιβιώνει και σήμερα, είναι γνωστή  για το πολύπλευρο ιστορικό ρόλο  που διαδραμάτισε στις 5 περίπου χιλιετίες της ζωής της.  Ελάχιστα όμως είναι γνωστά για την πολιτιστική ζωή και δραστηριότητα του Άργους, ιδιαίτερα στην αρχαιότητα. Φαίνεται πως η πνευματική παραγωγή των Αργείων δεν μπόρεσε να ανταγωνιστεί  αποτελεσματικά τα σημαντικά πνευματικά και πολιτικά κέντρα  με τα οποία γειτόνευε και μοιραία λειτουργούσε ανταγωνιστικά: Την Τίρυνθα και τις Μυκήνες στην αρχαϊκή εποχή, την Αθήνα, τη Σπάρτη και την Κόρινθο στην κλασική περίοδο, τα άλλα κέντρα που επιβλήθηκαν στον Ελλαδικό χώρο από την Ελληνιστική Εποχή και αργότερα.

Η γεωγραφική θέση του Άργους φαίνεται πως έπαιξε κι εδώ το ρόλο της. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι και στα νεώτερα χρόνια, παρά το σημαντικό ρόλο που έπαιξε το Άργος στην επανάσταση του 1821, δεν μπόρεσε να αναδειχθεί σε σημαντικό πολιτιστικό κέντρο, αλλά επισκιάστηκε από το Ναύπλιο, την Αθήνα και άλλα μικρότερα επαρχιακά κέντρα. Όλα αυτά δε σημαίνουν  βέβαια ότι η πόλη του Άργους έμεινε στο περιθώριο. Αντίθετα μάλιστα εξελίχτηκε σε σημαντικό εμποροβιοτεχνικό κέντρο από την αρχαιότητα ακόμα και δεν έλειψαν οι  σημαντικές προσωπικότητες από την πόλη.

Ενδεικτικά μπορεί να σημειώσει κανείς ότι ο Φείδων, ο σημαντικότερος αρχαίος βασιλιάς του Άργους, είναι αυτός που πρώτος έκοψε αργυρά νομίσματα στην Ελλάδα, τον 7^ο π.Χ. αιώνα. Στους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους το Άργος αναδείχτηκε σε κέντρο πλαστικής με τεράστια συμβολή στην τέχνη. Το αργειακό εργαστήρι είναι από τα σημαντικότερα της αρχαίας Ελλάδας κυρίως της χαλκοπλαστικής και Αργείοι ήταν οι μεγάλοι γλύπτες της αρχαιότητας Αγελάδας και Πολύκλειτος. Το Άργος διέθετε το αρχαίο του θέατρο, το μοναδικό λαξευμένο σε βράχο στις Ν.Α. πλαγιές της Λάρισας, αρχαίας ακρόπολης  του Άργους, θέατρο σύγχρονο αλλά μεγαλύτερο της Επιδαύρου (χωρούσε 20.000 θεατές) με εξαιρετική ακουστική κι αυτό. Αργείος ήταν και ο μουσικός Σακάδας.

Στον κατάλογο όμως των Αργείων πνευματικών ανθρώπων ανήκει και μια γυναίκα με εξαιρετική προσωπικότητα και σημαντική προσφορά στην πόλη της, η αρχαία λυρική ποιήτρια Τελέσιλλα. Θεωρείται μια ποιητική ευφυΐα που κέρδισε το θαυμασμό των συγχρόνων της, καταξιώθηκε ως λυρική ποιήτρια στην εποχή της, απέκτησε τεράστια φήμη και πανελλήνια εμβέλεια σε σημείο ώστε να τη συγκρίνουν με την ξακουστή Σαπφώ από τη Λέσβο και την Κόρρινα από την Κόρινθο, και να την τιμούν με το διακριτικό επίθετο «αγακλή» δηλαδή περίφημη, ξακουστή, δοξασμένη. Ο επιγραμματοποιός μάλιστα Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς την κατατάσσει στις εννέα μεγάλες ποιήτριες της αρχαιότητας σ’ ένα επίγραμμά του αφιερωμένο σ’ αυτές: [1]

«Αυτές τις γυναίκες ανέδειξε ο Ελικώνας με θεϊκή λαλιά στους ύμνους και η Μακεδονική κορυφή του Ολύμπου: Την Πρήξιλλα, τη Μοιρώ, τη φωνή της Ανύτης, το θηλυκό Όμηρο, τη Σαπφώ, το στολίδι για τις ομορφομαλλούσες της Λέσβου, την Ήριννα, την Τελέσιλλα την ξακουστή, και σένα Κόρρινα, που τραγούδησες την πολεμική ασπίδα των Αθηναίων, τη Νοσσίδα τη γλυκομίλητη και τη γλυκολαλούσα Μύρτιν, όλες εργάτισσες ατέλειωτων σελίδων. Εννέα μούσες ο μέγας Ουρανός, εννέα επίσης και η Γη γέννησε, αστέρευτη χαρά για τους ανθρώπους».

Στο επίγραμμα λοιπόν μνημονεύονται με τ’ όνομά τους οι 9 πιο γνωστές ποιήτριες της αρχαίας Ελλάδας, ανάμεσά τους και η Αργείτισσα Τελέσιλλα, (Πρήξιλλα, Μοιρώ, Ανύτη, Σαπφώ, Ήριννα, Τελέσιλλα, Νοσσίς, Μυρτίς, Κόρρινα) που θεωρούνται μάλιστα ισότιμες και ισάξιες με τις εννέα μούσες του Ολύμπου (Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολύμνια, Ουρανία, Καλλιόπη). [2]

Τόσο σημαντική και ονομαστή ήταν στην αρχαιότητα η Αργεία λυρική ποιήτρια Τελέσιλλα, μα είναι σχεδόν άγνωστη σε μας, ακόμα και στους Αργείους. Η άγνοια αυτή οφείλεται ίσως στις συγκεχυμένες πληροφορίες που μας παρέδωσε η αρχαιότητα για τη ζωή της και στη μυθολογία που αναπτύχθηκε γύρω από το πρόσωπο της Τελέσιλλας.

Γνωρίζουμε ότι καταγόταν από επιφανή οικογένεια του Άργους, που ήταν φημισμένη για κάποιο ένδοξο παρελθόν της σύμφωνα με μαρτυρία του Πλούταρχου, [3] που υποστηρίζει ότι ήταν λεπτοκαμωμένη και φιλάσθενη στη νεανική της ηλικία. Η ασθενική της φύση φαίνεται πως την ανάγκαζε να ζει απομονωμένη και κλεισμένη στον εαυτό της, χωρίς συναναστροφές και κοινωνικότητα, ώσπου αποφάσισε να απευθυνθεί στο Μαντείο για να μάθει για την εξέλιξη της υγείας της.

Το «Μαντείο του Θεού» απάντησε στη μικρόσωμη και ασθενική Τελέσιλλα ότι θα βρει την υγεία και την επιτυχία της, εφόσον υπηρετεί τις Μούσες. Η μαντική προσταγή «τας Μούσας θεραπεύειν» σε συνδυασμό με το έμφυτο ποιητικό της ταλέντο και την έφεσή της για τη μουσική έκαναν την Τελέσιλλα να αφοσιωθεί με πάθος στην ποίηση και τη μουσική, να βρει νόημα στη ζωή της και να κατακτήσει την πνευματική ομορφιά. Επιβεβαιώνεται έτσι η παράδοση που θέλει να αποδίδει τα πνευματικά χαρίσματα σε άτομα που στερούνται το σωματικό κάλλος. [4] 

Πότε έγιναν αυτά, πότε έζησε δηλαδή η Τελέσιλλα δε γνωρίζουμε ακριβώς. Κανένας συγγραφέας, αρχαίος ή σύγχρονος, απ’ αυτούς που λίγο ή πολύ αναφέρουν και σχολιάζουν την ποιήτρια στα έργα τους, δε δίνει ακριβείς πληροφορίες για το χρόνο της γέννησής της και για την ηλικία της. Όλες οι πηγές, αρχαίες και νεώτερες, αναφέρουν την Τελέσιλλα ως πρωταγωνίστρια που έσωσε το Άργος, όταν ο Σπαρτιάτης Κλεομένης εξεστράτευσε εναντίον του Άργους. Η χρονολογία όμως αυτής της εκστρατείας του βασιλιά Κλεομένη και της μάχης που επακολούθησε ανάμεσα στη Σπάρτη και το Άργος δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη. Τοποθετείται στο 519, στο 509 ή στο 494 π.Χ. Η τελευταία αυτή χρονολογία φαίνεται  η πιθανότερη.[5]

Ο συσχετισμός της Τελέσιλλας μ’ αυτά τα γεγονότα οδηγεί τις περισσότερες πηγές να αναφέρουν δίπλα στο όνομά της τη χρονολογία 510 π.Χ. χωρίς να διευκρινίζουν αν αυτή αναφέρεται στη γέννηση της ποιήτριας ή στη μάχη των γυναικών του Άργους και των Σπαρτιατών. Αν υποθέσουμε ότι η Τελέσιλλα γεννήθηκε στα 510 π.Χ. θα πρέπει να ήταν 16 χρονών, όταν το 494 π.Χ. έγινε η επίθεση των Σπαρτιατών εναντίον του Άργους.[6]

Τέτοια όμως υπόθεση αποκλείεται, γιατί θα ήταν δύσκολο να δεχθούμε ότι η Τελέσιλλα σε τόσο μικρή ηλικία  είχε τη δύναμη να ξεσηκώσει τις συμπατριώτισσές της και να πολεμήσουν τους Σπαρτιάτες. Λογικότερο φαίνεται να τοποθετήσουμε τη γέννησή της ανάμεσα στο 520 – 515 π.Χ.,[7] οπότε στα γεγονότα του 494 π.Χ. θα είχε ηλικία τουλάχιστον 20 – 25 χρόνων και συνεπώς την ψυχική και πνευματική ωριμότητα να υπερασπιστεί την πατρίδα της που κινδύνευε.

Σύγχρονη λοιπόν του Πίνδαρου και της Κόρρινας η Τελέσιλλα, δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή της. Από την Ελληνική Ανθολογία[8] μαθαίνουμε ότι είχε σύζυγο τον Ευξενίδα, ο οποίος μετά το θάνατό της  ίδρυσε μνημείο προς τιμήν της με το εξής επίγραμμα:

« Μνημείο, γλυκιά Τελέσιλλα, έστησε εδώ

Ο Ευξενίδας για τη γυναίκα που παντρεύτηκε,

γιατί πάντα ήταν γεμάτη πίστη, εύνοια, αρετή

και αγάπη. Ας μένει και για τους μεταγενέστερους

η φήμη σου αξέχαστη για πάντα».

Ιδανική σύζυγος λοιπόν η Τελέσιλλα, αλλά και μεγάλη ποιήτρια αναγνωρισμένη πανελλήνια και καύχημα για το Άργος, δεν υστερούσε σε φιλοπατρία και ηρωισμό, αρετές που την οδήγησαν στο λαμπρό κατόρθωμα να σώσει το Άργος, την πόλη της, από την επιβουλή των στρατιωτών του Κλεομένη. Αξίζει να παρακολουθήσουμε αυτή τη δραστηριότητα της Τελέσιλλας, που παραδίδεται απ’ όλες τις αρχαίες πηγές με διάφορες παραλλαγές, χωρίς όμως κανείς να αμφισβητεί την ιστορική αλήθεια των γεγονότων.

Η Σπάρτη μετά τη νίκη στο Β’ Μεσσηνιακό πόλεμο (669-657) είχε την άνεση και την επιθυμία να διεκδικήσει την ηγεμονία σ’ ολόκληρη την Πελοπόννησο. Στην προσπάθειά της αυτή εμπόδιο στεκόταν το Άργος. Οι δυο πόλεις ποτέ στην αρχαιότητα δεν είχαν καλές σχέσεις, λειτουργούσαν ανταγωνιστικά και πάντοτε είχαν διαφορές σε επίμαχα ζητήματα.[9] Για να κατακτήσουν λοιπόν οι Σπαρτιάτες την ηγεμονία της Πελοποννήσου έπρεπε να εξασθενήσουν και να ταπεινώσουν το Άργος. Επιχείρησαν, πράγματι, μακροχρόνια στρατιωτική και διπλωματική επίθεση εναντίον του. Το 550 π.Χ. κατέλαβαν με τη βία τα Κύθηρα και τα παράλια του Μαλέα, που ήταν κτήσεις του Άργους. Γύρω στο 546 π.Χ. μετά από σκληρό αγώνα πήραν από το Άργος τις περιοχές της Κυνουρίας και της Θυρέας.

Η κρίσιμη στρατηγική σημασία των περιοχών αυτών ανάγκασε τους Αργείους, όταν συνήλθαν από τις ήττες, να επιχειρήσουν καταστρεπτικό πόλεμο για την ανάκτηση της Κυνουρίας. Την περίοδο αυτή (520 – 487 π.Χ.) βασίλευε στη Σπάρτη ένας ικανός, θαρραλέος και σκληρός άνδρας, ο Κλεομένης ο Α’, γιος του Αναξανδρίδα του 15^ου του  βασιλικού οίκου των Αγιαδών.  

Ο Κλεομένης αποφάσισε να ξεκαθαρίσει οριστικά με τους Αργείτες κατακτώντας την πόλη τους και προετοίμασε με κάθε λεπτομέρεια την επιχείρησή του. Δεν παρέλειψε μάλιστα να ζητήσει και σχετικό χρησμό από το Μαντείο των Δελφών, που του απάντησε ότι θα κυριεύσει το Άργος.[10] Γύρω στο 500 π.Χ. ο Κλεομένης εκστρατεύει εναντίον του Άργους και φθάνει στον ποταμό Ερασίνο, που κατά τον Ηρόδοτο ξεκινάει από τη λίμνη Στυμφαλία, χύνεται σ’ ένα κρυφό χάσμα και αναφαίνεται στο Άργος.[11]

Ο Κλεομένης, τηρώντας πιστά τα θρησκευτικά έθιμα για να διασφαλίσει την επιτυχία της εκστρατείας του, θυσίασε στον ποταμό Ερασίνο, αλλά η θυσία δεν του έδωσε καλά σημεία και αναγκάστηκε να πάρει το στρατό του και να υποχωρήσει στη Θυρέα, στην περιοχή του Άστρους. Εκεί θυσίασε έναν ταύρο στη θάλασσα, επιβίβασε το στρατό σε πλοία και αποβιβάστηκε στην περιοχή της Σήπειας, μεταξύ Ναυπλίου και Τίρυνθας. Οι Αργείοι έσπευσαν να στρατοπεδεύσουν στη Σήπεια, απέναντι από το Στρατό των Σπαρτιατών, χωρίς να φοβούνται την αναμέτρηση, παρά μόνο μήπως νικηθούν με δόλο από τους Σπαρτιάτες, γιατί όταν απειλήθηκαν από τον Κλεομένη ζήτησαν και πήραν χρησμό από την Πυθία, που έλεγε:[12]

 «Όταν η θηλυκή νικήσει τον αρσενικό,

τον διώξει και δοξασθεί ανάμεσα στους Αργείους,

τότε πολλές Αργείτισσες θα ξεσχίσουν τα μάγουλά τους,

ώστε κάποτε να πει κάποιος μεταγενέστερος άνθρωπος:

ο φοβερός τριπλοτυλιγμένος όφις χάθηκε νικημένος από δόρυ».

Θηλυκή για τους Αργείους ήταν η Σήπεια και αρσενικός ο Κλεομένης,[13] αλλά φοβόντουσαν το φοβερό όφι, το δόλο, γι’ αυτό αποφάσισαν να ακολουθούν πιστά τα σήματα του κήρυκα των αντιπάλων, για να μην εξαπατηθούν. Ό,τι έλεγε ο κήρυκας να κάνουν οι Σπαρτιάτες, το ίδιο έκαναν και οι Αργείοι. Ο πανέξυπνος Κλεομένης όμως αντελήφθη την τακτική των Αργείων και παράγγειλε κρυφά στους στρατιώτες του να πάρουν τα όπλα και να ετοιμασθούν για επίθεση, όταν ο κήρυκας δώσει το σύνθημα για μεσημεριανό φαγητό, για «άριστον».[14]

Έτσι, όταν ο κήρυκας έδωσε σήμα για φαγητό, οι Αργείοι κάθισαν για συσσίτιο και οι Λακεδαιμόνιοι τους επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά και οι Αργείοι ζαλισμένοι από τον αιφνιδιασμό δεν πρόλαβαν  να αντισταθούν. Οι περισσότεροι σκοτώθηκαν, ενώ όσοι γλύτωσαν κατέφυγαν στο πυκνό άλσος της Σήπειας, που οι Αργείτες  το θεωρούσαν ιερό, γιατί ήταν αφιερωμένο στον Άργο, γιο του Δία και της Νιόβης και διάδοχο του βασιλιά Φορωνέα, από τον οποίο πήρε και η πόλη το όνομά της. Ο Κλεομένης, μια και ήταν ανόσιο να εισβάλει με το στρατό του στο ιερό άλσος, μεταχειρίστηκε και πάλι το δόλο για να εξοντώσει τους αποκλεισμένους Αργείους.

Πληροφορήθηκε από αυτομόλους Αργείους, που είχε κοντά του, τα ονόματα όσων είχαν αποκλεισθεί στο ιερό άλσος και έστειλε τον κήρυκα να τους καλεί ονομαστικά να βγουν λέγοντάς τους ότι είχε πάρει τα λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Πενήντα Αργείτες που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση και βγήκαν έξω τους συνέλαβε ο Κλεομένης και τους σκότωσε. Κάποια στιγμή όμως ένας από τους αποκλεισμένους στο πυκνό άλσος Αργείους ανέβηκε σ’ ένα δέντρο και είδε τι γινόταν έξω.

Από κείνη τη στιγμή σταμάτησαν να βγαίνουν έξω αυτοί που προσκαλούνταν. Τότε ο Κλεομένης διέταξε τους είλωτες να συσσωρεύσουν φρύγανα γύρω από το άλσος και κατόπιν έβαλε φωτιά και το έκαψε μαζί με τους αποκλεισμένους Αργείους. Την ώρα που καιγόταν το Άλσος ο Κλεομένης ρώτησε έναν αυτόμολο σε ποιον είναι αφιερωμένο και, όταν εκείνος του απάντησε ότι είναι αφιερωμένο στον Άργο, πίστεψε ότι αυτό ήταν το «Άργος» που του είχε πει ο χρησμός ότι θα κυριεύσει και αναφώνησε με αναστεναγμό.[15] «Απόλλωνα που δίνεις τους χρησμούς, πόσο με εξαπάτησες λέγοντάς μου ότι θα κυριεύσω το Άργος! Καταλαβαίνω ότι ο χρησμός που μου ’δωσες ξεπληρώθηκε».

Ήρα, η πολιούχος θεά του Άργους

Οι Αργείτες πάντως αποδεκατίστηκαν απ’ όλο το μάχιμο ανδρικό πληθυσμό τους, αφού σκοτώθηκαν στη Σήπεια επτά χιλιάδες επτακόσιοι εβδομήντα επτά Αργείοι κατά τον Πλούταρχο και τον Πολύαινο[16] ή πέντε χιλιάδες κατά τον Παυσανία ή έξι χιλιάδες κατά τον Ηρόδοτο. Μετά απ’ αυτά, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο[17] που φαίνεται ότι αντλεί τις πληροφορίες του από Σπαρτιατικές πηγές, ο Κλεομένης διέταξε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του να επανέλθει στη Σπάρτη και με χίλιους μόνο επίλεκτους πήγε στο Ηραίον του Άργους για να θυσιάσει.

Ο ιερέας της Ήρας του το απαγόρευσε λέγοντας ότι δεν είναι όσιο να θυσιάζουν οι ξένοι και ο Κλεομένης διέταξε τους είλωτες να τον μαστιγώσουν και θυσίασε δια της βίας. Το άγαλμα της θεάς τότε έβγαλε φωτιά από το στήθος και όχι από το κεφάλι, όπως έπρεπε, και ο Κλεομένης κατάλαβε ότι η θεά δεν ήταν διατεθειμένη να αφήσει απροστάτευτο το Άργος και επανήλθε στη Σπάρτη χωρίς να επιχειρήσει επίθεση στο Άργος.

Εκεί κατηγορήθηκε από τους εχθρούς και τους αντιπάλους του ότι δωροδοκήθηκε για να μην καταλάβει το Άργος, αλλά υποστηρίζοντας στην απολογία του πως πίστεψε ότι εκπληρώθηκε ο χρησμός του Δία με την κατάληψη του ιερού του Άργου και ότι αποτράπηκε με τη στάση της Ήρας από την κατάληψη του Άργους, έπεισε τους εφόρους, που ανήκαν άλλωστε στην παράταξή του, και τον αθώωσαν με μεγάλη πλειοψηφία. Η διήγηση αυτή απέβλεπε προφανώς να δικαιολογήσει τους Σπαρτιάτες και τον Κλεομένη για την αποτυχία τους να κυριεύσουν το Άργος μετά τη νίκη τους στη Σήπεια.

Πιστότερα την πραγματικότητα όμως φαίνεται να απεικονίζουν ο Παυσανίας και ο Πολύαινος,[18] που αποδίδουν τη σωτηρία του Άργους στον ηρωικό ρόλο της ποιήτριας Τελέσιλλας. Σύμφωνα μ’ αυτές τις πηγές, λοιπόν, ο Κλεομένης μετά τη νίκη του στη Σήπεια βάδισε εναντίον του Άργους, που ήλπιζε ότι θα το κυριεύσει εύκολα απογυμνωμένο από τους άνδρες υπερασπιστές του.

Το Άργος κινδύνευε άμεσα με μόνους  υπερασπιστές τους γέρους, τα παιδιά και της γυναίκες κάθε ηλικίας. Την κρίσιμη αυτή στιγμή η ποιήτρια Τελέσιλλα συγκέντρωσε τους γέρους, τα παιδιά και τις γυναίκες του Άργους, τους έδωσε κάθε λογής όπλο που βρήκε στα σπίτια και τους ναούς, τόξα και βέλη, κοντάρια, ασπίδες, μαχαίρια, σπαθιά, ξύλα και πέτρες, και τις παρέταξε στα τείχη και τις επάλξεις έτοιμες για αντίσταση. Όταν πλησίασαν οι Σπαρτιάτες, είδαν τις Αργείτισσες απτόητες μπροστά τους και την Τελέσιλλα στραμμένη προς τον ουρανό να αναπέμπει δεήσεις στους θεούς: «Ω Άρτεμη, ω Απόλλωνα! Βοηθήστε μας να σώσουμε την πατρίδα!».

Αιφνιδιάστηκαν φυσικά από την αυτοσχέδια καθοδηγήτρια, που έδινε το σύνθημα του συναγερμού και τις κατευθύνσεις για την άμυνα του Άργους, και βρέθηκαν σε δίλημμα φοβερό: Αν έκαναν επίθεση και τις σκότωναν, θα γίνονταν μισητοί και άνανδροι που σκότωσαν γυναίκες. Αν αποτύγχαναν στην επίθεσή τους, θα ήταν καταγέλαστοι που ξακουστοί πολεμιστές αυτοί νικήθηκαν από γυναίκες με επικεφαλής, μάλιστα, μια ποιήτρια, την Τελέσιλλα. Δοκίμασαν να τις τρομάξουν με αλαλαγμούς και αντάρα, αλλ’ αυτές στέκονταν ακλόνητες στις επάλξεις.

Έκαναν κάποιες επιθέσεις εναντίον τους, αλλά οι γυναίκες τις απέκρουσαν. Τελικά οι περήφανοι Σπαρτιάτες του Κλεομένη αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν για να βγουν από το αδιέξοδο με ακέραιη την αξιοπρέπειά τους.[19] Τελικά το Άργος δεν έπεσε! Σώθηκε από τον ηρωισμό των γυναικών του και τη γενναιότητα της έξοχης ποιήτριας Τελέσιλλας, που διέψευσε μ’ αυτό τον τρόπο πανηγυρικά το γνωστό αξίωμα «η τέχνη για την τέχνη». Γι ̉αυτή την πράξη της θαυμάστηκε η Τελέσιλλα και μνημονεύεται πιο πολύ από τις αρχαίες πηγές. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι υστέρησε στην ποιητική δημιουργία.

Αντίθετα η Τελέσιλλα είχε αφοσιωθεί με πάθος στην ποίηση και στη μουσική μετά το χρησμό που πήρε από το θεό και μ’ αυτή τη δραστηριότητά της κατάφερε όχι μόνο να δυναμώσει το σώμα της και να αποκαταστήσει την υγειά της, αλλά και να τη θαυμάσουν όλοι οι Αργείτες και, προπαντός, οι Αργείτισσες για την «ποιητική» της. Φαίνεται ότι ο ενθουσιασμός που προκαλούσε με τα ποιήματά της ήταν εκείνος με τον οποίο κατάφερε, ως άλλος Τυρταίος, τις γυναίκες, τα παιδιά και τους γέρους να υπερασπισθούν οπλισμένοι τα τείχη της πατρίδας τους που κινδύνευε. Τα ποιήματά της έφεραν τον τίτλο «άσματα» και ήταν ύμνοι προορισμένοι για χορούς, κυρίως παρθένων, ένα ποιητικό είδος που το εκτιμούσαν πολύ στην εποχή της. Τις λυρικές αυτές δημιουργίες της αφιέρωνε στις μούσες και στους θεούς Άρτεμη και Απόλλωνα, που ήταν οι κυριότεροι εμπνευστές της.

Δυστυχώς,[20] από τα ποιήματα αυτά σωθήκαν ελάχιστα μόνο αποσπάσματα και άλλες πληροφορίες για το έργο της από έμμεσες πηγές. Από μια επιγραφή της Επιδαύρου, που αναφέρει ο Παυσανίας,[21] μαθαίνουμε ότι «στην κορυφή του όρους Κορυφός (ή Κόρυφον, νοτιοανατολικά του ιερού της Επιδαύρου υπάρχει ιερό της κορυφαίας Αρτέμιδος, το οποίο μνημονεύει σε κάποιο ποίημα της η Τελέσιλλα».

 Απ’ αυτό, πιθανόν, το άσμα έχουν σωθεί δύο μόνο στίχοι:[22]                  

«Την Άρτεμη τραγουδήστε, κόρες,

που αποφεύγει τον Αλφειό…»

Από τους στίχους αυτούς μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το ποίημα ήταν εμπνευσμένο από το μύθο για τον ποταμό Αλφειό. Σύμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτό το μύθο, ο Αλφειός, που λατρευόταν στην αρχαιότητα σαν προσωποποιημένος θεός με τεράστιες ικανότητες πλουτοδοσίας, ένιωθε για την Άρτεμη ασίγαστο ερωτικό πάθος.[23] Η θεά, κόρη του Δία και δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα, για να μην πέσει στα χέρια του Αλφειού, άλειφε με λάσπη το πρόσωπό της και τα πρόσωπα των Νυμφών που τη συνόδευαν, και ο Αλφειός δε μπορούσε να την αναγνωρίσει. Ο θρύλος του ερωτοχτυπημένου Αλφειού με την Άρτεμη, που τον απέφευγε, ήταν, φαίνεται, η αιτία που  την Άρτεμη στην περιοχή  της Ηλείας την ονόμαζαν «Αλφειούσα, Αλφειαία, Αλφειωνία ή Ποταμία». Και την εικόνα της φυγής της θεάς συνθέτει με έμμετρο τρόπο το δίστιχο της Τελέσιλλας.

Σύμφωνα με άλλη πληροφορία[24] η Τελέσιλλα είχε συνθέσει μια ωδή για τον Απόλλωνα, που ονομαζόταν «Φιληλιάς», αυτός δηλ. που αγαπάει τον Ήλιο. Το άσμα αυτό το τραγουδούσαν, ίσως, οι εργάτες, όταν πήγαιναν  με συννεφιά στα χωράφια να δουλέψουν και παρακαλούσαν τον ήλιο να βγει από τα σύννεφα και να ζεστάνει την ατμόσφαιρα.[25]

Κάποιο άλλο ποίημα της Τελέσιλλας πρέπει να ήταν αφιερωμένο στη Νιόβη και στα παιδιά της, γιατί ο Απολλόδωρος[26] μας δίνει την πληροφορία ότι «από τα αγόρια της Νιόβης σώθηκε ο Αμφίων και από τα κορίτσια η Χλωρίς η μεγαλύτερη, που την παντρεύτηκε ο Νηλέας, σύμφωνα όμως με την Τελέσιλλα σώθηκαν ο Αμύκλας και η Μελίβοια, που  σκότωσαν με τόξο τον Αμφιώνα». Από το ποίημα όμως αυτό της Τελέσιλλας δε σώθηκε ούτε λέξη!

Κατά πάσα πιθανότητα η Τελέσιλλα είχε συνθέσει και ένα ποίημα για τους γάμους του Δία με την Ήρα, αν κρίνουμε από ένα σχόλιο στο στίχο 64 του ποιήματος του Θεόκριτου «Συρακόσιαι ή Αδωνιάζουσαι», που περιέρχεται σε ένα πάπυρο (αρ.1487 Ρ.), και αναφέρει ότι «όλα τα ξέρουν οι γυναίκες, ακόμα και πως ο Δίας παντρεύτηκε την Ήρα».[27] Τον υπαινιγμό αυτό τον αποδίδουν στη Τελέσιλλα.

Το μοναδικό ποίημα της Τελέσιλλας που σώθηκε ολόκληρο και μάλιστα όχι σε πάπυρο, αλλά ως επιγραφή χαραγμένη σε λίθο του 3^ου ή 4^ου μ.Χ. αιώνος, που βρέθηκε στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, είναι ένας ύμνος στη «μητέρα των θεών», που αξίζει να τον παραθέσουμε, όπως μας παραδόθηκε στο αρχαίο κείμενο, και σε μετάφραση:[28]

[Ματρί Θεών]                                             [Στη Μητέρα των Θεών]

                                                                        

Ω Μνημόσυνας κόραι                                    Κόρες της Μνημοσύνης

Δευρ’ έλθετε απ’ ωρανώ                                ελάτε εδώ απ’ τον ουρανό

και μοι συναείσατε                                        και τραγουδήστε μαζί μου

ταν ματέρα των θεών,                                   τη μητέρα των θεών,

ως ήλε πλανωμένα                                        που ήρθα, αφού περιπλανήθηκα

κατ’ ώρεα και νάπας                                      στα όρη και στις πηγές

σύρουσα αβρόταν κόμαν,                              με ανεμοπαρμένα τα μαλλιά

κατωρημένα φρένας.                                     ξετρελαμένη στα βουνά.

Ο Ζεύς δ’ εσιδών άναξ                                   Και ο βασιλιάς ο Δίας σαν είδε

ταν Ματέρα των θεών,                                  τη μητέρα των θεών

κεραυνόν έβαλλε και                                     έριξε κεραυνό και

τα τύμπαν’ ελάμβανε,                                    πήρε τα τύμπανα,

πέτρας διέρρησε και                                      έσπασε τα βράχια

τα τύμπαν’ ελάμβανε                                     και πήρε τα τύμπανα.

Μάτηρ, άπιθ’ εις θεούς,                                 -Μητέρα, φύγε στους θεούς

και μη κατ’ όρη πλανώ,                                  και μη γυρνάς στα όρη,

μη σε χαροποί λέον-                                      γιατί τ’ άγρια λιοντάρια

τες ή πολιοί λύκοι                                          και οι γκρίζοι οι λύκοι

[έδωσι πλανωμέναν.]                                    [θα σε φάνε κυνηγημένη.]

και ουκ άπειμι εις θεούς,                                -Δε θα φύγω στους θεούς

αν μη τα μέρη λάβω,                                     αν δεν πάρω μερίδια,

το μεν ήμισυ ουρανώ,                                    το μισό απ’ τον ουρανό,

το δε ήμισυ Γαίας,                                         τ’ άλλο μισό απ’ τη γη,

πόντω το τρίτον μέρος˙                                 το τρίτο μέρος απ’ τη θάλασσα,

χούτως απελεύσομαι,                                     κι έτσι θ’ αποχωρήσω.

χαιρ’ ω μεγάλα άνα                                       -Χαίρε, μεγάλη βασίλισσα,

σα Μάτερ Ολύμπω.                                        Μητέρα του Ολύμπου.

Στους 28 στίχους του ποιήματος, που σώθηκαν σχεδόν αυτούσιοι, εξιστορείται με γλαφυρότητα η δραματική περιπλάνηση της Μητέρας των θεών, της Ρέας Κυβέλης, που σε έξαλλη κατάσταση διεκδικεί από το Δία μερίδιό της απ’ τα μέρη του κόσμου, τον Ουρανό, τη γη, και τη θάλασσα. Ο μύθος για τη σύγκρουση του Δία με τη μητέρα του, τη Ρέα, που δε μας είναι γνωστός από αλλού, φαίνεται ότι είναι πνευματικό δημιούργημα της Τελέσιλλας. Ευρηματική, λοιπόν, η ποιήτρια στο θέμα της πλάθει ένα μεγαλειώδη μύθο με έντονο το τραγικό στοιχείο στην περιγραφή της και με απλό ύφος, που η παρεμβολή όμως λόγου και αντίλογου του δίνουν εξαιρετική ζωηράδα.

Αοιδός με τη λύρα του

Αξιοσημείωτα στοιχεία είναι η επίκληση στις εννέα Μούσες, τις Κόρες της Μνημοσύνης και του Δία, στην αρχή του ποιήματος, επίκληση που συνεχίζει την παράδοση του Ομήρου και άλλων επικών ή λυρικών ποιητών, που συνήθιζαν να επικαλούνται τη βοήθεια κάποιας θεάς ή μούσας για να ολοκληρώσουν με επιτυχία το έργο τους, η έντονη φυσικότητα με την οποία αναφέρεται στο πάθος της θεάς, στη φύση και στα άγρια θηρία, η ειλικρινής αφοσίωση στους θεούς με ψυχική ευγένεια και ευαισθησία και ένας αδιόρατος τόνος απαισιοδοξίας που διακρίνεται στο πείσμα και την επιμονή της Ρέας, αλλά και του Δία.

Τα στοιχεία αυτά, που χαρακτήριζαν, προφανώς, όλα τα ποιήματά της, έκαναν  τον αρχαίο σχολιαστή του Ομήρου να σημειώσει[29] ότι η Τελέσιλλα και ο Ξενοφών είναι υποδείγματα αρετής και καλοκαγαθίας.

Η γλώσσα της Τελέσιλλας ήταν λυρική κοινή γλώσσα της εποχής με μικρές αποκλίσεις. Όλα σχεδόν τα ποιήματά της ήταν μελικά, τονίζουν δηλ. για να τραγουδιούνται˙ το σπουδαιότερο όμως ήταν ότι είχε καθιερώσει δικό της ποιητικό μέτρο με εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών[30] που οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι του έδωσαν το όνομά της, γιατί το βρήκαν μοναδικό, το ονόμασαν δηλ. «Τελεσίλλειον».

Η Τελέσιλλα όμως δεν έμεινε, δυστυχώς, γνωστή από την ποίησή της, αλλά από το κατόρθωμά της να σώσει το Άργος κατά τη διάρκεια του Κλεομενικού πολέμου. Δεν έπαψε πάντως να συγκινεί με την προσωπικότητά της και μεταγενέστερους ανθρώπους. Αμέσως μετά την απόκρουση των Σπαρτιατών στη μάχη του 494 π.Χ. στο Άργος, για να θυμούνται τον ηρωισμό και τη νίκη της Τελέσιλλας και των γυναικών του Άργους, έχτισαν ένα ναό του Ενυαλίου, του πολεμικού δηλαδή, του Φονικού Άρη, ο οποίος στο Άργος  μάλιστα εθεωρείτο ως θεός των γυναικών.[31] Προς τιμή του Ενυαλίου και των γυναικών που πολέμησαν για την πατρίδα τους έκαναν κάθε χρόνο, στην επέτειο της μάχης, μια γιορτή, που τη ονόμαζαν «Υβριστικά».

Στη γιορτή αυτή οι γυναίκες φορούσαν ανδρικά ενδύματα και οι άνδρες γυναικεία, για να θυμίζουν το κατόρθωμα των ανίσχυρων γυναικών, που αντιμετώπισαν τους αρειμάνιους Σπαρτιάτες πολεμιστές και τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν. Η αλλαγή, βέβαια, αυτή των ενδυμάτων σχετίζεται με γαμήλιο θρησκευτικό έθιμο όχι μόνο του Άργους, αλλά και της Σπάρτης, της Κύπρου και άλλων πόλεων, σύμφωνα με το οποίο την πρώτη νύχτα του γάμου η νύφη φορούσε ανδρικό χιτώνα και τεχνητό γένειο, ενώ ο γαμπρός ντύνονταν γυναικεία και έκοβε τα μαλλιά του. Στο Άργος πάντως το έθιμο είχε συνδεθεί με τη Τελέσιλλα. Ο Πλούταρχος μάλιστα αναφέρει[32] ότι ψήφισαν και νόμο που επέβαλε στις Αργείτισσες να φορούν τεχνητό πώγωνα, όταν κοιμούνται με τους άνδρες τους!

Ο νόμος αυτός εξηγείται από το γεγονός ότι μετά τη μάχη της Σήπειας και τον αποδεκατισμό των Αργείων ανδρών αναγκάστηκαν στο Άργος, για να αντιμετωπίσουν τη λειψανδρία, να παραχωρήσουν το δικαίωμα του πολίτη σε αρκετούς περίοικους,[33] και οι γνήσιες Αργείτισσες που παντρεύτηκαν έπρεπε να τους θυμίζουν μ’ αυτό τον τρόπο την ταπεινή καταγωγή και την κατωτερότητα τους. Ο Παυσανίας, εξάλλου, αναφέρει[34] ότι πάνω από το αρχαίο θέατρο του Άργους είδε ένα ιερό της Αφροδίτης και μπροστά στο άγαλμά της μια στήλη με ανάγλυφη παράσταση της λυρικής ποιήτριας Τελέσιλλας. Η ποιήτρια παρουσιαζόταν εκεί με τα βιβλία της σκορπισμένα στα πόδια της και μ’ ένα κράνος στο χέρι, που ετοιμαζόταν να το φορέσει.

Με τη στήλη αυτή, που δυστυχώς δε σώθηκε, οι Αργείοι τίμησαν την Τελέσιλλα και της απέδωσαν εύγλωττα τα δυο χαρακτηριστικά, που την έκαναν αξιοθαύμαστη, την ποιητική της τέχνη με τα βιβλία και την ηρωική προσφορά της στην πατρίδα με το κράνος.

Να προσθέσουμε ότι στο αρχοντικό του Τσώκρη στο Άργος βρίσκεται μέχρι σήμερα ανάγλυφο γυναίκας εντοιχισμένο κάτω από τον κεντρικό εξώστη του κτηρίου. Παριστάνει γυναικεία μορφή που στέκεται όρθια πάνω στους κοθόρνους της, φοράει δωρική εσθήτα με μακρές πτυχές και κρατάει με το δεξί της χέρι ένα στεφάνι. Μπροστά της βρίσκεται ένα μικρό παιδί γυμνό, που με το αριστερό του χέρι κρατάει το ριγμένο στην πλάτη μανδύα του και με το δεξί του χέρι προσπαθεί να πάρει το στεφάνι από τη γυναίκα, αλλά δεν το  φτάνει.

Ορισμένοι έχουν υποστηρίξει[35] ότι το ανάγλυφο αυτό παριστάνει την ποιήτρια Τελέσιλλα σε υπερήφανη δωρική στάση και το παιδί, που είναι μπροστά της, συμβολίζει τη φτερωτή ευφυΐα. Σύμφωνα με άλλες απόψεις[36] το ανάγλυφο αυτό δεν έχει καμιά σχέση με την Τελέσιλλα, αλλά είναι επιτύμβιο, που παριστάνει τη νεκρή μητέρα με το νεκρικό στεφάνι στο χέρι, και το ζωντανό ορφανό παιδί της, που δε μπορεί να φθάσει το στεφάνι, όπως δεν μπορεί να πλησιάσει τη νεκρή μητέρα του. Αν πρόκειται βέβαια για παράσταση της Τελέσιλλας, θα είναι η μοναδική που έχει διασωθεί μέχρι σήμερα, αφού ένα άλλο άγαλμα της Τελέσιλλας που αναφέρεται[37] ότι είχε κατασκευάσει ο περίφημος Αθηναίος αγαλματοποιός Νικήρατος, σύγχρονος του Περικλή και του Αλκιβιάδη, δε βρέθηκε πουθενά.

Μπορεί, λοιπόν, τα μνημεία και το ποιητικό έργο της Τελέσιλλας να μη σώθηκαν, το όνομά της όμως, η προσωπικότητα και η δράση της δε ξεχάστηκαν για πολλούς αιώνες, αφού μνημονεύεται, όπως είδαμε, από μια σειρά αρχαίους συγγραφείς (Ηρόδοτος, Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Παυσανίας, Απολλόδωρος, Αθήναιος, Λουκιανός, Πολύαινος κ.α.), που φτάνουν ως το 2^ο μ.Χ. αιώνα. Από κει και πέρα ήταν φυσικό εξαιτίας της έλλειψης άμεσων πηγών να ατονήσει η μνήμη και το ενδιαφέρον για την ηρωική αυτή λυρική ποιήτρια. Το όνομά της, πάντως, δεν ξεχάστηκε από τους Αργείτες.

Μνημονεύεται και σήμερα σε μια μικρή πλατεία στην αρχή της οδού Ινάχου, μετά τους «Πέντε Δρόμους», που έχει ονομασθεί «Πλατεία Τελέσιλλας» και αναγράφεται σε σχετική πινακίδα. Θα μπορούσε η εργασία αυτή να προκαλέσει την ευαισθησία των σημερινών συμπατριωτών της Τελέσιλλας, για να αποκαταστήσουν τη μνήμη της; Μια προτομή της Αργείας λυρικής ποιήτριας Τελέσιλλας στη ομώνυμη σημερινή πλατεία του Άργους θα αποτελούσε όχι μόνο ένδειξη σεβασμού της πνευματικής παράδοσης, αλλά και πολιτιστική περιουσία για την  πόλη του Άργους. Το χαμένο άγαλμα της Τελέσιλλας, που περιγράφει ο Παυσανίας, λύνει τα πρακτικά προβλήματα, που θα μπορούσε να συναντήσει κανείς επικαλούμενος την έλλειψη προτύπου για τη μορφή της ποιήτριας.

Αλέξης Α. Τότσικας
Περιοδικό Ελλέβορος « Πρώτο Αφιέρωμα στο Άργος», τεύχος 11, Άργος, 1994.


Υποσημειώσεις

---

[1] Ελληνική Ανθολογία, 9,26. [2] Βλ. και Α. Σκιαδάς, Αρχαϊκός Λυρισμός, τ.2. σελ. 103, 437.
[3] Πλουτάρχου, Ηθικά, 245: «Ταύτην δε φάσιν οικίας ούσαν ενδόξου»… «τω σώματι νοσηματικήν».
[4] Παράδοση σύμφωνη με τις αρχαίες ελληνικές αξίες «μέτρον» και «ύβρις», γιατί αν κάποιος διαθέτει πνευματικά χαρίσματα και σωματική ομορφιά ξεπερνά ίσως τον κοινό άνθρωπο και πλησιάζει επικίνδυνα την τελειότητα, που οι θεοί τη φθονούν.
[5] Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών, Τόμος ΙΙ, σελ. 289. Βλέπε και Παυσανία: Κορινθιακά, μετάφραση και σχόλια Ν. Παπαχατζή σελ. 139, σημ. 2.
[6] Ν. Α. Παπαδάκης, Φτερουγίσματα στον αρχαιοελληνικό κόσμο, σελ. 73-74, Αθήνα 1976.
[7] Άλλες πηγές, όπως ο Ευσέβιος, που τοποθετούν τη γέννηση της Τελέσιλλας στην 82^η Ολυμπιάδα, δηλ. το 451 π.χ. πρέπει να θεωρούνται αναξιόπιστες, γιατί η χρονολόγηση αυτή δε συμφωνεί με τα γεγονότα του 494 π.χ., στα οποία σίγουρα πρωταγωνίστησε.
[8] Ελληνική Ανθολογία, 316.
[9] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών, τ. ΙΙ, σελ. 221 κ.ε.
[10] Ηροδότου Ιστορία, 6, 76: «Κλεομένεϊ γαρ μαντευομένω εν Δελφοίσι εχρήσθη Άργος αιρήσειν».
[11] Ηροδότου, 6, 76.
[12] Ηροδότου, 6, 77.
[13] Η διπλή σημασία του χρησμού ήταν στις λέξεις «θηλυκό και αρσενικό» που αντιστοιχούσαν στη Σπάρτη (θηλυκή) και στον Άργο, γενάρχη του Άργους (αρσενικό). Αργότερα είπαν ότι η νίκη της «θηλείας κατά του άρρενος» ήταν η νίκη της Τελέσιλλας κατά του Κλεομένη, ερμηνεία κατασκευασμένη εκ των υστέρων και λαθεμένη, γιατί το κατόρθωμα της Τελέσιλλας οδήγησε στη σωτηρία, όχι στην καταστροφή του Άργους και το θρήνο των γυναικών της πόλης, που προέβλεπε ο χρησμός.
[14] Παραστατική περιγραφή του περιστατικού κάνει ο Πολύαινος (Στρατηγικά, 1,11).
[15] Ηροδότου, Ιστορία, 6, 80: «Ω Άπολλον Χρηστήριε, η μεγάλως με ηπάτηκας φάμενος Άργος αιρήσειν συμβάλλομαι δ’ εξήκειν μοι το χρηστήριον».       
[16] Η πλαστότητα του πρώτου αριθμού αποδεικνύεται εύκολα από το γεγονός ότι περιέχει αποκλειστικά τον αριθμό επτά (7.777), αριθμό με μυστηριακή σημασία για τους αρχαίους (βλέπε Μ. Ιατρού, Ο αριθμός 7, Αθήνα 1965).
[17] Ηροδότου, Ιστορία, 6,81 κ.ε.
[18] Βλέπε Παυσανία, Κορινθιακά, 2, 20, 7 και Πολυαίνου, Στρατηγικά, 8,33.
[19] Παυσανίου, Κορινθιακά, ΙΙ, 20, 9.
[20] Πλουτάρχου, Ηθικά, 245 κ.ε.
[21] Παυσανίου, Κορινθιακά, ΙΙ, 28, 2: «Επί δε τω άκρα του όρους κορυφαίας εστίν ιερόν Αρτέμιδος, ου και Τελέσιλλα εποιήσατο εν άσματι μνήμην».
[22]«Άδ’ Άρτεμις, ω κόραι φεύγουσα τον Αλφεόν».
[23] Ν. Α. Παπαδάκης, ο.π. σελ. 77.
[24] Αθήναιος, XIV, 619 Β: «Η εις τον Απόλλωνα ωδή Φιληλιάς ως Τελέσιλλα παρίστησιν».
[25] Ακριβώς αντίστοιχο στο θέμα και το περιεχόμενο είναι ένα δημοτικό τραγούδι, γνωστό στην περιοχή, που σ’ ένα του τετράστιχο λέει:
«έβγα, ήλιε, έβγα,/έβγα λιγουλάκι/για να σεργιανίσουμε/μες στο περιβολάκι».
[26] Απολλοδώρου, Βιβλιοθήκη, ΙΙΙ, 5: «εσώθη δε των μεν αρρένων Αμφίων, των δε θηλέων Χλωρίς η πρεσβυτέρα, η Νηλεύς συνώκηκε, κατά δε Τελέσιλλαν εσώθηκαν Αμύκλας και Μελίβοια, ετοξεύθη δε υπ’ αυτών Αμφίων».
[27] «Πάντα γυναίκες ίσαντι, και ως Ζευς αγάγεθ’ Ήραν». Βλέπε: A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας,  μτφρ. Α. Τσοπανάκη, σελ. 270-271.
[28] D. L. Page, Lurica Graeca Selecta, oxonii, MCM LXVIII, σελ. 248-9. Βλέπε και ASCLEPIEYM, HYMNI 131.
[29] Σχόλιο στον 289 της Ομήρου Οδύσσειας: «καλή τε μεγάλη τε εκ της κατά την όψιν κοσμότητος και αιδούς και τούτο υπονοείν δίδωσι καθά και Ξενοφών και Τελέσιλλα η Αργεία διαγράφουσιν αρετής και καλοκαγαθίας εικόνα».
[30] Ο τύπος του «Τελεσίλλειου» μέτρου είναι: υ_  υ υ _  υ _  Χρησιμοποιεί δηλ. επτασύλλαβο στίχο με συλλαβές: μακρά (ή βραχεία), μακρά, βραχεία, βραχεία, μακρά, βραχεία, μακρά.
[31] Λουκιανού, Ερωτικός, 30, 431: «….η Σπαρτιάταις ανθωπλισμένη Τελέσιλλα, δι’ ην εν Άργει Θεός αριθμείται γυναικών Άρης». Βλέπε και Ν. Δεπάστα, Η κατά του Άργους εκστρατεία του Σπαρτιάτου Βασιλέως Κλεομένους του Λ’ και η Τελέσιλλα (494 π.Χ.), Στρατιωτική Επιθεώρηση, Τ. 1, 1980.
[32] Πλουτάρχου, Ηθικά, 245 F: «…έθεντο νόμον τον κελεύοντα πώγωνα δειν εχούσας συναναπαύεσθαι τοις ανδράσι τας γεγαμημένας».
[33] Αριστοτέλους, Πολιτικά, ν, 1303 α 6: «…και εν Άργει των εν τη βδόμη απολομένων υπό Κλεομένους του Λάκωνος ηναγκάσθηκαν παραδέξασθαι των περιοίκων τινάς».
[34] Παυασανία, Κορινθιακά, ΙΙ, 20, 8.
[35] Βλέπε Ι. Κοφινιώτου, Ιστορία του Άργους από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρις ημών, Αθήνα 1982, σελ. 113.
[36] Βλέπε και Β. Δωροβίνη, Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική στο Άργος, Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών, XII, τ.2, 1980, σελ. 182.
[37] Βλ. Ν. Δεπάστα, ο.π., σελ. 100, σημ. 3.

ΤΕΛΕΣΙΛΛΑ, Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ - ΠΟΛΕΜΙΣΤΡΙΑ

ΤΕΛΕΣΙΛΛΑ, Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ - ΠΟΛΕΜΙΣΤΡΙΑ

Όταν ο ήλιος σου χαμογελά τα σαββατιάτικα πρωινά, είναι δύσκολο να παραμείνεις σπίτι.  Ένα τέτοιο γεναριάτικο πρωινό, αφήσαμε πίσω μας την πολύβουη Αθήνα για τη γη της Αργολίδας, σπαρμένη εσπεριδοειδή και ιστορία.
Μια μικρή στάση στην πόλη του Aργους, στην πλατεία Τελέσιλλας, μας θυμίζει την ιστορία της πόλης και τη μεγάλη αρχαία ποιήτρια.
Αρχαίο Aργος... μια πόλη λαμπρή και ακμαία, μια πόλη περήφανη.  Το Aργος ήταν η μόνη πόλη - κράτος που αντιτάχθηκε στην κυριαρχία της Σπάρτης στην Πελοπόννησο.  Κι αυτή την τάση τους για ανεξαρτησία, οι Αργείτες την πλήρωσαν με αρκετούς πολέμους εναντίον τους από τους κυριαρχικούς Σπαρτιάτες και με φρικτές αιματοχυσίες.
Ήταν το 494 π.χ., όταν ο βασιλιάς Κλεομένης ηγήθηκε μιας μεγάλης στρατιάς Σπαρτιατών.  Κι ήταν αυτή τη φορά οι Σπαρτιάτες αποφασισμένοι να εξοντώσουν τους Αργείτες, να κατακτήσουν το Aργος.  Σθεναρή η αντίσταση τους αλλά ο δόλος των Σπαρτιατών οδήγησε στον αφανισμό του στρατού των Αργειτών, στο ιερό άλσος της Σήπειας.         
Η τρομερή είδηση έφτασε στην πόλη κι έριξε σε απελπισία και απόγνωση γυναίκες, γέρους και παιδιά.  Τότε ήταν που μια φωνή ξεχώρισε, μια γενναία γυναίκα.  Ήταν η ποιήτρια Τελέσιλλα, μια λεπτοκαμωμένη και φιλάσθενη κοπέλα, που τις κάλεσε σε αντίσταση.  Ήταν ένας στρατός γυναικών, που παρατάχθηκε έξω απ' τα τείχη της πόλης, ακλόνητος κι αποφασισμένος να προασπίσει τα ιερά και τα όσια της πατρίδας, να υπερασπιστεί το δίκιο και την τιμή του Aργους, να μην υποταχθεί και να μην υποκύψει.
Ο στρατός των Σπαρτιατών έφτανε αλαλάζοντας.  Μακρυμάλληδες τρομεροί αγριωποί Σπαρτιάτες, μεθυσμένοι απ' τη νίκη τους, σίγουροι πια για την κατάκτηση της πόλης - κράτους του Aργους.
Ποια έκπληξη όμως τους περίμενε πλησιάζοντας, όταν είδαν τις Αργείτισσες οπλισμένες μπροστά τους και την Τελέσιλλα στραμμένη προς τον ουρανό ν' αναπέμπει δεήσεις στους θεούς: «Ω Aρτεμη, ω Απόλλωνα! Βοηθήστε μας να σώσουμε την πατρίδα!».  Είχαν εξοντώσει τους Αργείτες όμως τώρα βρίσκονταν αντιμέτωποι με τις Αργείτισσες!
Οι προσπάθειές τους να τις τρομάξουν κι οι σποραδικές τους επιθέσεις συνάντησαν την αντίσταση των γυναικών.  Οι Αργείτισσες παρέμεναν μπροστά τους ακλόνητες.  Να έμεναν και να τις πολεμούσαν;  Aνδρες αυτοί με γυναίκες!  Κι αν ίσως τους νικούσαν;  Μεγάλη ντροπή τους περίμενε!  Οι ανδρείοι Σπαρτιάτες να ηττηθούν από γυναίκες, με επικεφαλής μια ποιήτρια!  Κι αν ίσως νικούσαν αυτοί;  Μισερή νίκη θα είχαν γιατί θα είχαν νικήσει γυναίκες.  Η αξιοπρέπεια όριζε την υποχώρησή τους.  Το Aργος σώθηκε χάρις στο θάρρος και τον ηρωισμό των γυναικών του.
Η πόλη του Aργους τίμησε κι ακόμη τιμά τη μεγάλη του ποιήτρια, τη μεγάλη ποιήτρια - πολεμίστρια Τελέσιλλα.  Από το ποιητικό της έργο σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα,
«Την Aρτεμη τραγουδήστε, κόρες,
που αποφεύγει τον Αλφειό...»
με εξαίρεση ένα μοναδικό ποίημά της που σώθηκε ολόκληρο και παρουσιάζει τον ανταγωνισμό της Ρέας Κυβέλης και του Δία για το μοίρασμα του κόσμου,

[Ματρί Θεών]                                             [Στη Μητέρα των Θεών]
                                                                        
Ω Μνημόσυνας κόραι                                    Κόρες της Μνημοσύνης
Δευρ' έλθετε απ' ωρανώ                                ελάτε εδώ απ' τον ουρανό
και μοι συναείσατε                                        και τραγουδήστε μαζί μου
ταν ματέρα των θεών,                                   τη μητέρα των θεών,
ως ήλε πλανωμένα                                     που ήρθα, αφού περιπλανήθηκα
κατ' ώρεα και νάπας                                      στα όρη και στις πηγές
σύρουσα αβρόταν κόμαν,                              με ανεμοπαρμένα τα μαλλιά
κατωρημένα φρένας.                                     ξετρελαμένη στα βουνά.
Ο Ζεύς δ' εσιδών άναξ                                Και ο βασιλιάς ο Δίας σαν είδε
ταν Ματέρα των θεών,                                  τη μητέρα των θεών
κεραυνόν έβαλλε και                                     έριξε κεραυνό και
τα τύμπαν' ελάμβανε,                                    πήρε τα τύμπανα,
πέτρας διέρρησε και                                      έσπασε τα βράχια
τα τύμπαν' ελάμβανε                                     και πήρε τα τύμπανα.
Μάτηρ, άπιθ' εις θεούς,                                 -Μητέρα, φύγε στους θεούς
και μη κατ' όρη πλανώ,                                  και μη γυρνάς στα όρη,
μη σε χαροποί λέον-                                      γιατί τ' άγρια λιοντάρια
τες ή πολιοί λύκοι                                          και οι γκρίζοι οι λύκοι
[έδωσι πλανωμέναν.]                                    [θα σε φάνε κυνηγημένη.]
και ουκ άπειμι εις θεούς,                                -Δε θα φύγω στους θεούς
αν μη τα μέρη λάβω,                                     αν δεν πάρω μερίδια,
το μεν ήμισυ ουρανώ,                                    το μισό απ' τον ουρανό,
το δε ήμισυ Γαίας,                                         τ' άλλο μισό απ' τη γη,
πόντω το τρίτον μέρος`                              το τρίτο μέρος απ' τη θάλασσα,
χούτως απελεύσομαι,                                     κι έτσι θ' αποχωρήσω.
χαιρ' ω μεγάλα άνα                                       -Χαίρε, μεγάλη βασίλισσα,
σα Μάτερ Ολύμπω.                                        Μητέρα του Ολύμπου.

Η Τελέσιλλα έμεινε στην ιστορία για το γενναίο κι ανυπότακτο πνεύμα της.  Η ποιήτρια και οι άλλες Αργείτισσες, που δίδαξαν με το θάρρος, τη γενναιότητά, τον ηρωισμό τους.
Κανείς δεν μπορεί να σε υποδουλώσει, όταν η καρδιά σου είναι ελεύθερη κι ανυπότακτη και κρατάς το κεφάλι ψηλά!  Χαμένες μάχες δεν υπάρχουν, μόνο υποταγμένοι άνθρωποι υπάρχουν!  Οι γυναίκες γεννιόμαστε πολεμίστριες!
Η στάση μας στο Αργος και στην ιστορία του τέλειωσε.  Κινούμαστε έξω απ' την πόλη.  Οι δρόμοι των πορτοκαλεώνων απλώνονται μπροστά μας περιμένοντάς μας να τους διασχίσουμε.  Χρώματα ηλιακά μέσα στο καταχείμωνο!  Η αρχαία ιστορία αυτού του τόπου ζωντανεύει διαρκώς μπροστά στα μάτια μας μέσα από τους περίφημους και μεγαλειώδεις αρχαιολογικούς του χώρους.  Ένας τόπος γεμάτος δύναμη κι ενέργεια, ένας τόπος γεμάτος πνεύμα και ψυχή!

Ευχαριστώ για την προσοχή σας,
Ρούλα Σκούταρη

ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ

 

 

 

 

 

ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ

Αγαπητές φίλες / αγαπητοί φίλοι,
Πριν από μερικά χρόνια σε κάποιο μήνυμά μου είχα γράψει ότι όλες οι γυναίκες είμαστε ίδιες μέσα στη διαφορετικότητά μας. Και πράγματι, έτσι είναι. Όλες οι γυναίκες υφιστάμεθα την καταπίεση της πατριαρχίας και του σεξισμού και όλες μας αφορούν τα δυο κύρια δεινά σε βάρος του φύλου μας: η σεξιστική βία και η σεξουαλική καταπίεση.
Αυτή όμως είναι μόνο η μια πλευρά του νομίσματος. Η άλλη πλευρά αφορά τις διάφορες γυναικείες ιδιαιτερότητες και διαφορετικότητες, τις γυναίκες που δεν ανήκουν στην κυρίαρχη ομάδα των λευκών, αρτιμελών, μεσοαστών κι ετεροφυλόφιλων γυναικών.
Ένας φεμινισμός λοιπόν που θέλει ν' αγκαλιάσει όλες τις γυναίκες θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του όλες αυτές τις διαφορετικότητες, να δεχθεί και να υποστηρίξει τα αιτήματα και την δυναμική εν γένει όλων αυτών των κατηγοριών γυναικών.
Ν' αγκαλιάσει την ανάπηρη που είναι το πρώτο θύμα της σεξιστικής βίας, σύμφωνα με τις στατιστικές, και προσπαθεί να σταθεί και να δημιουργήσει σ' έναν κόσμο φτιαγμένο από και για υγιή κι αρτιμελή άτομα.
Ν' αγκαλιάσει την μετανάστρια που προσπαθεί να επιβιώσει κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, θύμα πολλές φορές διαφόρου είδους διακινήσεων και στυγνής εκμετάλλευσης σε όλα τα επίπεδα.
Ν' αγκαλιάσει την λεσβία που καθημερινά βρίσκεται αντιμέτωπη με την περιρρέουσα ομοφοβία κι αναγκάζεται ν' αποκρύπτει την ταυτότητά της και να υφίσταται διαφόρου είδους πιέσεις από το στενό και το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο κινείται.
Ν' αγκαλιάσει την άνεργη που γι' αυτήν είναι ιδιαίτερα στενά τα περιθώρια επιβίωσης και η απώλεια εργασιακής και κοινωνικής θέσης την έχει αφήσει χωρίς κοινωνικά και οικονομικά ερείσματα στα πλαίσια της κοινωνίας.
Ν' αγκαλιάσει τη νέα γυναίκα και την έφηβη που προσπαθεί να βρει το δρόμο της στη ζωή και να διαμορφώσει ταυτότητα σε μια κοινωνία γεμάτη - ακόμα - προκαταλήψεις και στερεότυπα για το γυναικείο φύλο.
Όλες αυτές οι ιδιαιτερότητες και διαφορετικότητες μπορούν ν' αποτελέσουν πλούτο για τον φεμινισμό, για την ανάπτυξή του, την θεωρία του και την κινηματική του δράση.
Μπορούν να μας φέρουν κοντά σε ευρύτερες ομάδες και κατηγορίες γυναικών και πάνω απ' όλα και το κυριότερο, όλες οι γυναίκες ανεξαιρέτως να νιώσουν ότι ο φεμινισμός είναι και δικός τους και όχι ένα κομμάτι ξένο, αλλότριο και υπεράνω των δικών τους αναγκών και ιδιαιτεροτήτων.
Σε κάποιο άλλο θέμα που θα ήθελα να σταθώ είναι αυτό της γυναικείας απελευθέρωσης. Σε τι συνίσταται; Ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες της;
Προσωπικά, θεωρώ ότι οι δυο βασικοί πυλώνες της γυναικείας απελευθέρωσης είναι η οικονομική και η σεξουαλική απελευθέρωση.
Η οικονομική απελευθέρωση γιατί μια γυναίκα δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της και ν' αποκτήσει την ανεξαρτησία της αν δεν έχει το δικό της εισόδημα και τις δικές της πηγές επιβίωσης. Αν εξαρτάσαι από άλλους οικονομικά, αυτό αυτόματα σε καθιστά έρμαιο στα χέρια των άλλων και σου αφαιρεί αυτοτέλεια και αυτονομία.
Σχετικά με την σεξουαλική απελευθέρωση, θεωρώ ότι αποτελεί εξίσου σημαντικό παράγοντα της γυναικείας απελευθέρωσης. Αν μια γυναίκα δεν ορίζει η ίδια το κορμί της και την σεξουαλικότητά της δεν μπορεί να έχει και τον έλεγχο της ίδιας της εαυτής της. Επιπλέον, η σεξουαλικότητα όλων των γυναικών θα πρέπει να γίνεται δεκτή, ανεξάρτητα από το είδος και τον προσανατολισμό.
Ένας φεμινισμός που αδυνατεί να δεχθεί τόσο τις διάφορες γυναικείες ιδιαιτερότητες και διαφορετικότητες όσο και την σεξουαλική απελευθέρωση μόνο σε επικίνδυνα συντηρητικά μονοπάτια μπορεί να μας οδηγήσει. Μόνο σε ένα πισωγύρισμα κινηματικό και κοινωνικό.
Να αποκρούσουμε στα πλαίσια του κινήματός μας λογικές και αντιλήψεις που αδυνατούν ν' αντιληφθούν ένα ευρύτερο πλαίσιο θέσεων κι αρχών σχετικά με την γυναικεία απελευθέρωση, αντιλήψεις ρατσιστικές και ομοφοβικές. Να απορρίψουμε θέσεις κι απόψεις που αντανακλούν κι εκφράζουν κυρίαρχες λογικές και συντηρητικές νοοτροπίες.
Να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας. Ο φεμινισμός δεν μπορεί να είναι ούτε μόνο «διαχειριστικός» ούτε και απλά «πολιτικός». Πάνω απ' όλα θα πρέπει να είναι απελευθερωτικός. Και για να είναι απελευθερωτικός θα πρέπει να δέχεται και ν' αναγνωρίζει αρχές κι αξίες της σεξουαλικής απελευθέρωσης των γυναικών. Να σπάει ταμπού και προκαταλήψεις. Ν' ανοίγει δρόμους στην προσωπική ζωή και έκφραση των γυναικών, να διαβλέπει τις σεξουαλικές μας ανησυχίες κι ανάγκες, να σέβεται τις σεξουαλικές ιδιαιτερότητες όλων των γυναικών.
Μόνο αυτός ο φεμινισμός είναι ικανός να μας οδηγήσει στους δρόμους και στα μονοπάτια της γυναικείας απελευθέρωσης, να μας ανοίξει ορίζοντες, να ανταποκριθεί στο όραμα της χειραφέτησης και στη θεμελίωση μιας ελεύθερης προσωπικότητας που όλες έχουμε ανάγκη.
Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας,
Ρούλα Σκούταρη

ΣΑΠΦΩ ΚΑΙ ΣΑΠΦΙΣΜΟΣ*

ΣΑΠΦΩ ΚΑΙ ΣΑΠΦΙΣΜΟΣ*

«κι ανάμεσα σε μαλακά σκεπάσματα χνουδάτα
με προσοχή την πλάγιασε
α να `ταν πάντα το κεφάλι ν' ακουμπάς
σε τέτοιας φιλενάδας τρυφερής τα στήθη
να κράταγε για μένα δυο φορές η νύχτα ετούτη
να `ταν χρυσή Αφροδίτη μου
τέτοια μια μοίρα να μου λάχει εμένα!»

(Μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη)

Σαπφώ και ομοερωτισμός. Η Σαπφώ που χαίρεται τον γυναικείο έρωτα, η γυναικεράστρια!
Ζώντας στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 6ου αιώνα π.χ. στη Λέσβο, μια περιοχή που κρατά τη μητριαρχική παράδοση της Ανατολίας, ζει, χαίρεται και εκφράζει ελεύθερα τον ομοερωτισμό της. Είναι η σπουδαιότερη ποιήτρια της αρχαιότητας, η δέκατη μούσα, και η πρώτη που ανοίγει τον δρόμο στην γυναικεία ομοερωτική λογοτεχνία.
Όμως, για να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα τη ζωή και το έργο της θα πρέπει να εξετάσουμε καταρχήν το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο έζησε και τη θέση της γυναίκας σ' αυτό. Η Λέσβος της εποχής της Σαπφώς είναι μια κοινωνία φιλελεύθερη για τις γυναίκες. Μια κοινωνία στην οποία οι γυναίκες απολάμβαναν δικαιώματα κι ελευθερίες. Συμμετείχαν στην κοινωνική και πολιτική ζωή, ήταν κάτοχοι περιουσιακών στοιχείων και διευθύντριες σχολών, κατείχαν υψηλές θέσεις στην κοινωνία της εποχής και πάνω απ' όλα, διέθεταν τον εαυτό τους και το κορμί τους όπως οι ίδιες επιθυμούσαν. Εξέφραζαν ελεύθερα κάθε πτυχή της σεξουαλικότητάς τους.
Αυτά μας μαρτυρά το έργο αλλά και ο βίος της Σαπφώς.
Η Σαπφώ καταγόταν από αριστοκρατική γενιά, ήταν κάτοχος υψηλής κοινωνικής θέσης και περιουσίας. Συμμετείχε στα κοινά και επειδή μάλιστα είχε αντιταχθεί στον τότε τύραννο της Λέσβου, Πιττακό και στην πολιτική του, είχε εξοριστεί στη Σικελία.
Όταν επέστρεψε στη Λέσβο ίδρυσε και διεύθυνε σχολή για την εκπαίδευση νεαρών κοριτσιών, όπως και άλλες γυναίκες της εποχής της διεύθυναν παρόμοιες σχολές και εκπαίδευαν τις έφηβες της αριστοκρατίας στην ποίηση, στη μουσική και στο χορό.
Μεταξύ της Σαπφώς και των μαθητριών της αλλά και μεταξύ των μαθητριών αναπτύσσονταν έντονα συναισθήματα και σχέσεις, έντονος ερωτισμός και πάθος.
Οι ίδιοι οι περιπαθείς στίχοι της Σαπφώς μας τα μαρτυρούν αυτά,

«πάλι πάλι ο έρωτας` ο έρωτας με παιδεύει
και πώς να τον παλέψω Ατθίδα μου` που
αυτός με τα φαρμάκια και τις γλύκες του
μου κόβει τα ήπατα το τέρας!
κι εσύ πάει με βαρέθηκες`
κάνεις φτερά το ξέρω για την Ανδρομέδα
ποια `ναι λοιπόν αυτή που σε ξετρέλανε
η χωριάτα που μήτε
καν πώς να κρατήσει το φουστάνι της πάνω
από τον αστράγαλο δεν ξέρει;»

(Μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη)

Η Ατθίδα ήταν μαθήτρια και αγαπημένη της Σαπφώς και η Ανδρομέδα διεύθυνε κι αυτή στη Λέσβο μια σχολή παρόμοια μ' αυτή της Σαπφώς.
Η κλασική φιλόλογος Marion Giebel, στο ιδιαίτερα αξιόλογο βιβλίο της, «Σαπφώ», κάνει λόγο για παιδαγωγικό έρωτα κατά τα πρότυπα των Αθηνών. Όμως, θα πρέπει να τονίσουμε τα εξής. Στην αρχαία Αθήνα ο παιδαγωγικός έρωτας ίσχυε ως κοινωνικός θεσμός μεταξύ ανδρών κι έφηβων νεαρών αγοριών τη στιγμή που οι Αθηναίες ήταν ιδιαίτερα περιορισμένες χωρίς δικαιώματα κι ελευθερίες. Αφενός αυτό κι αφετέρου, στη Λέσβο του 6ου αιώνα π.χ. το φαινόμενο της γυναικείας ομοφυλοφιλίας ήταν πιθανόν διαδεδομένο σε όλο τον γυναικείο πληθυσμό άσχετα από παιδαγωγικά πλαίσια, όπως μας μαρτυρά το ακόλουθο αλλά και άλλα ποιήματα της Σαπφώς,

«μα να σ' αφήκω εγώ δε γίνεται Μίκα γλυκιά μου`
κι ας έλαχε να σ' αγαπήσουν κόρες από το σόι των Πενθελιδών
εμάς όλο παραξενιές
κάποιο μαγευτικό τραγούδι στ' άκουσμα ψάλλει
κι αηδόνια με κελαηδητό τρελό
δρόσο σταλάζοντας...»

(Μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη)

Επίσης, η γυναικεία ομοφυλοφιλία ήταν απόλυτα αποδεκτή από την κοινωνία της εποχής αυτής. Βεβαίως, και οι γυναίκες της αρχαίας Λέσβου παντρεύονταν και τεκνοποιούσαν - και η ίδια η Σαπφώ είχε μια κόρη, την Κλεΐδα - όμως δεν φαίνεται να είχαν κανέναν περιορισμό στην έκφραση ομοερωτικών αισθημάτων και διαθέσεων καθώς και στην ελεύθερη έκφραση κάθε πλευράς της σεξουαλικότητάς τους.
Η Σαπφώ γράφει, τραγουδά και εκφράζει τον έρωτα, τον πόθο, το πάθος και την παραφορά της ακόμα για νεαρές κοπέλες και γυναίκες. Μέσα από την ποίησή της διαφαίνεται ο ίδιος ερωτισμός και μεταξύ άλλων έφηβων κοριτσιών και γυναικών της αρχαίας Λέσβου.
Ικετεύει τη Θεά της - τη Θεά του έρωτα, Αφροδίτη - να σταθεί κοντά της βοηθός και συμπαραστάτης, να της φέρει κοντά της κάποια γυναίκα αγαπημένη.
Οι στίχοι της ιδιαίτερα δυνατοί και περιπαθείς εκφράζουν την ερωτική της ένταση και την παραφορά της. Η Σαπφώ δεν ζει μέτριες καταστάσεις. Βιώνει με πάθος τον έρωτα, αφήνεται σ' αυτόν να συνταράξει την ψυχή της χωρίς έλεος και χωρίς λογική, εκφράζει ολόψυχα το ομοερωτικό της πάθος, χαίρεται με τις αγαπημένες που έχει κοντά της και λυπάται όταν πλαγιάζει μόνη της.
Ο σαπφικός έρωτας είναι ο λυσιμελής έρωτας,

«Έρος δηύτέ μ' ο λυσιμέλης δόνει γλυκύπικρον αμάχανον όρπετον...»,

όπως γράφει η ίδια. Αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό του έρωτά της. Ο έρωτας που αρπάζει, υποτάσσει και κυριαρχεί όλο το είναι, που βιώνεται με την ψυχή και με το σώμα, που συνταράσσει και κλονίζει,

«...μα η καρδιά μου
στα στήθη μου από τούτο σπαρταράει
μόλις στρέψω και ιδώ σε ξεψυχάει
κι' αποσβήν' η λαλιά μου,

σαν τη γλώσσα μου κάτι να τσακίζει
σιγανή φλόγα τρέχει το κορμί μου,
θαμπωμένοι δεν βλέπουν οι οφθαλμοί μου,
κι η ακοή μου βουίζει,

ιδρώτ' από τα μέλη μου αναδίνω,
κι όλη τρέμω, πιο πράσινη στο χρώμα
κι' από χόρτο, και λέω πως λίγο ακόμα
και νεκρή θ' απομείνω.»

(Μετάφραση Παναγή Λεκατσά)

Η Σαπφώ είναι η μεγάλη αρχόντισσα του έρωτα και του πάθους. Είναι η δασκάλα του χθες και η οδηγός του σήμερα. Είναι η ποιήτρια που βίωσε κι εξέφρασε μοναδικά και πρωτοποριακά το γυναικείο ομοερωτικό συναίσθημα και πάθος. Είναι η αρχιέρεια του λυσιμελούς έρωτα. Είναι η προγόνισσα που διασχίζει το παρόν και δείχνει στο μέλλον. Είναι η προσωποποίηση της παραφοράς.
Διασχίζει τους αιώνες κι ενδυναμώνει κάθε ομοερωτική έκφραση, φωτίζει και φανερώνει τη γυναικεία ομοφυλοφιλία.
Η Σαπφώ είναι η δική μας Σαπφώ. Οι στίχοι της συντροφεύουν και συγκινούν κάθε γυναίκα που αγαπά, ερωτεύεται κι ερωτοτροπεί με γυναίκες.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας,
Ρούλα Σκούταρη

* H γαλλική λέξη «σαπφικός», που αναφέρεται στη γυναικεία ομοφυλοφιλία, υπάρχει ήδη από το 1373 στα γαλλικά, αλλά στα ελληνικά εμφανίστηκε μόνο τον 19ο αιώνα με αυτή την έννοια (σαπφισμός).

ΠΕΡΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΦΥΛΟΥ

 

 

 

 

 

ΠΕΡΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΦΥΛΟΥ

«Δε γεννιέσαι γυναίκα, γίνεσαι. Καμιά βιολογική, ψυχολογική ή οικονομική μοίρα δεν προσδιορίζει τη μορφή με την οποία η γυναίκα παρουσιάζεται στην κοινωνία. Είναι ο πολιτισμός στο σύνολό του που παράγει αυτό το πλάσμα, που είναι ανάμεσα στον αρσενικό και τον ευνούχο και που περιγράφεται σαν θηλυκό».
Αυτά διακήρυττε στα μέσα του 20ου αιώνα η Σιμόν ντε Μπωβουάρ, στο κλασικό πλέον φεμινιστικό βιβλίο της «Το δεύτερο φύλο» ανοίγοντας το δρόμο σ' έναν προβληματισμό σχετικά με την κοινωνική κατασκευή του φύλου και με το ρόλο του πολιτισμού και της κουλτούρας στον υποβιβασμό των γυναικών, του θηλυκού.
Τι είναι όμως το «φύλο»; Στις φεμινιστικές σπουδές γίνεται διάκριση ανάμεσα στο φύλο ως διάσταση του σώματος (sex) και στο φύλο ως κοινωνικά και πολιτισμικά συγκροτημένη κατηγορία (gender).
Αλλά ακόμα και για το φύλο ως διάσταση του σώματος (sex) στην εποχή μας υπάρχουν πολλές και σοβαρές αμφισβητήσεις. Πέρα από τις περιπτώσεις εμφανούς ερμαφροδιτισμού, υπάρχουν και οι περιπτώσεις ανδρογυνίας, όπως ονομάζονται, όταν παρατηρείται σοβαρή απόκλιση των αντίστοιχων ορμονών από το γενετήσιο φύλο του ατόμου. Ακόμα, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η ψυχολογική ιδιοσυστασία του ατόμου δεν συνάδει με το γενετήσιο φύλο του.
Τι είναι θηλυκό και τι αρσενικό; Ανέκαθεν με απασχολούσε αυτό το ερώτημα. Αρκεί και μόνο το γενετήσιο φύλο για να καθορίσει τα πάντα στη ζωή μας; Τον τρόπο ζωής, σκέψης, ομιλίας, ερωτοτροπίας, ντυσίματος, βαδίσματος, δικαιωμάτων, σωματικής διάπλασης και ψυχοσυναισθηματικής ιδιοσυστασίας;
Ακόμα και σήμερα παρατηρούμε ότι τα πάντα γύρω μας συνεργούν και εναρμονίζονται έτσι ώστε να διαχωρίσουν τα φύλα σε δυο κατηγορίες προσδιορίζοντας ταυτόχρονα την πολιτισμικά αναμενόμενη στάση των ανθρώπων.
Από τη στιγμή ακόμα που γεννιούνται οι άνθρωποι καθορίζονται και προσδιορίζονται τα πάντα ανάλογα με το φύλο τους. Διαφορετικά χρώματα, ρούχα και παιχνίδια για κορίτσια και για αγόρια. Διαφορετικός τρόπος ζωής και διαφορετικές αναμενόμενες συμπεριφορές, διαφορετική αντίληψη για τη ζωή και τον κόσμο.
Και βέβαια, οι άνθρωποι θα πρέπει να συμμορφώνονται και να προσαρμόζονται στους κοινωνικούς ρόλους που τους αντιστοιχούν ανάλογα με το φύλο στο οποίο ανήκουν, οι άνθρωποι θα πρέπει οπωσδήποτε να ανήκουν σε ένα από τα δύο φύλα.
Οι φεμινίστριες ήταν οι πρώτες που, όπως είδαμε, αμφισβήτησαν την κοινωνική κατασκευή του φύλου και έσπευσαν να διαχωρίσουν το βιολογικό από το κοινωνικό φύλο κι αυτό γιατί οι γυναίκες ήταν αυτές που άμεσα θίγονταν από ένα πολιτισμικό οικοδόμημα που κατέτασσε άνισα τους ανθρώπους ανάλογα με το φύλο τους υποβιβάζοντας τις γυναίκες και στερώντας τους δικαιώματα.
Κατόπιν, το queer κίνημα αμφισβήτησε ακόμα και αυτή την έννοια του βιολογικού φύλου, μίλησε για την πολλαπλότητα των φύλων. Υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται ή νιώθουν ότι βρίσκονται ανάμεσα στα δύο φύλα, υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν ότι δεν ανήκουν στο θηλυκό ή στο αρσενικό φύλο.
Πού βρισκόμαστε λοιπόν σήμερα; Η έρημη χώρα ανάμεσα στα δύο φύλα παραμένει ακόμα έρημος, άνυδρη κι ακαλλιέργητη; Και πώς οι άνθρωποι τελικά αντιλαμβάνονται το φύλο, τον εαυτό τους, τη ζωή τους;
Γινόμαστε γυναίκες αναλαμβάνοντας παραδοσιακά ανδρικούς ρόλους και άνδρες, αναλαμβάνοντας παραδοσιακά γυναικείους ρόλους. Αλίμονο αν δεν υπήρχαν αρσενικές γυναίκες και θηλυκοί άνδρες, αλίμονο αν οι διαχωρισμοί ανάμεσα στα φύλα παρέμεναν κάθετοι κι απαρέγκλιτοι.
Όμως, έχουν σήμερα οι άνθρωποι το δικαίωμα να βρίσκονται ανάμεσα στα δύο φύλα; Απ' όσο γνωρίζω, νομικά δεν αναγνωρίζεται σε κανέναν άνθρωπο αυτό το δικαίωμα. Ακόμα και στις περιπτώσεις αλλαγής φύλου, οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να διαλέξουν το άλλο φύλο. Ακόμα και στις περιπτώσεις ερμαφροδιτισμού, θα πρέπει να προσδιοριστεί το ένα ή το άλλο φύλο στο συγκεκριμένο άτομο. Τυπικά, κανείς δεν μπορεί να είναι ανάμεσα στο θηλυκό και στο αρσενικό, ενδιάμεσα φύλα δεν υπάρχουν.
Ο βιολογικός προσδιορισμός ή η ψυχολογική υπόσταση των ανθρώπων δεν μετράει. Αν κάποιος άνθρωπος βρίσκεται βιολογικά ή ψυχολογικά ανάμεσα στα δύο φύλα, αυτό είναι κάτι που θεωρείται καθαρά προσωπικό χωρίς καμία κοινωνική αναγνώριση.
Και τελικά τι είμαστε; Αυτό που γεννιόμαστε, αυτό που γινόμαστε ή αυτό που νιώθουμε; Δεν απαντώ. Απλά, με το ερώτημα αυτό θα κλείσω. Και βέβαια, ο προβληματισμός δεν τελειώνει αλλά αρχίζει από δω.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας,
Ρούλα Σκούταρη

ΟΙ ΑΜΑΖΟΝΕΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑΣ

ΟΙ ΑΜΑΖΟΝΕΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑΣ

Συχνά αγαπώ να περιδιαβαίνω στις πέριξ της Ακροπόλεως οδούς και να παρατηρώ τις διάφορες αρχαιότητες. Ο Παρθενώνας και το Ηρώδειο, η Αρχαία Αγορά, ο Ναός του Ηφαίστου (Θησείο) και η Στοά του Αττάλου, ο Αρειος Πάγος. Ο Αρειος Πάγος και οι Αμαζόνες.
Εδώ θυσίασαν στον πατέρα τους, τον Θεό του πολέμου Αρη, όταν ήρθαν για να πολεμήσουν ενάντια στους Αθηναίους, ενάντια στους Έλληνες. Κι ήταν εκείνες οι μάχες πράγματι σφοδρές και ιδιαίτερα άγριες, όπως μας μαρτυρούν τα γλυπτά στις μετόπες διαφόρων ναών, από τον Παρθενώνα και τον Ναό του Ηφαίστου μέχρι την Κάτω Ιταλία και την Ανατολία. Μακρινή ανάμνηση των αμαζονομαχιών ακόμα και για κείνες τις εποχές.
Παρατηρώ τα βράχια της Ακρόπολης, τα άγρια κι απόκρημνα βράχια. Σε τούτα τα βράχια θελήσανε να σκαρφαλώσουν οι Αμαζόνες για να ελευθερώσουν τη βασίλισσά τους. Κι αγκομαχούσανε τα άλογά τους, άτια μαθημένα στις στέπες και στον ανοιχτό ορίζοντα. Κι αγωνιούσαν κι εκείνες, γυναίκες δυνατές, μαθημένες στον ανοιχτό πόλεμο της στέπας, στις μονομαχίες.
Κι η μορφή της Αντιόπης να προβάλλει πάντα αέρινη, πάνω από τα βράχια, πάνω από την Ακρόπολη. Για την τιμή τους πολέμησαν οι Αμαζόνες, για την χαμένη βασίλισσά τους, το θήραμα του Θησέα. Κι η Ελευθερά, η Ελευθερά, που κατά τον Πρέσφιλντ αγαπούσε την Αντιόπη, δυο φορές με δύναμη και ορμή πολεμούσε. Η Ελευθερά που το όνομά της σημαίνει ελευθερία. Μια γυναίκα που με αυταπάρνηση πολέμησε για την αγαπημένη της και για τον λαό της.
Τούτες οι σκέψεις με κατακλύζουν κοιτάζοντας τα άγρια τούτα βράχια. Και ήταν πράγματι πολλές οι προσβολές από τους Έλληνες, οι προσβολές και οι απώλειες. Να μνημονεύσουμε την βασίλισσα Ιππολύτη; Την Ιππολύτη που θανάτωσε ο Ηρακλής για να πάρει την περίφημη ζώνη της, σύμβολο γυναικείας δύναμης κι ανεξαρτησίας. Να θυμηθούμε κι όλες τις Αμαζόνες που σκότωσε μονομαχώντας μαζί τους; Τις αγέρωχες πολεμίστριες που έδωσαν τη ζωή τους για την υπεράσπιση της βασίλισσας και κατ' ουσίαν της ίδιας τους της ανεξαρτησίας κι ελευθερίας.
Οι Έλληνες ήταν επικίνδυνοι. Ήταν οι πατριάρχες που έρχονταν να ανατρέψουν το μητριαρχικό σύστημα αξιών, χωρίς σεβασμό στη γυναίκα, στην ελευθερία, στην ανεξαρτησία της. Ήταν οι πατριάρχες που αλύπητα χτύπησαν έναν περήφανο μητριαρχικό λαό.
Δεν είχαν άλλη επιλογή οι Αμαζόνες παρά να τους πολεμήσουν. Να αμυνθούν και να τους πολεμήσουν. Κι όχι μόνο για τις βασίλισσες κι αγαπημένες τους. Διακυβεύονταν πολύ περισσότερα πράγματα εκείνες τις ταραγμένες εποχές.
Ένα ολόκληρο κοινωνικό σύστημα, ένα σύστημα κοινωνικών αξιών, αρχών και αντιλήψεων κατέρρεε. Η μητριαρχία κατέρρεε και με βία και ορμή ανερχόταν η πατριαρχία.
Οι Αμαζόνες πολέμησαν, πολέμησαν μέχρις εσχάτων για την υπεράσπιση της μητριαρχίας, της μητριαρχικής τάξης πραγμάτων. Πολέμησαν με αυταπάρνηση θυσιάζοντας τα πάντα.
Όμως, δεν ήταν γραφτό να διασωθεί, δεν ήταν γραφτό να διασωθεί η μητριαρχία. Οι Έλληνες επικράτησαν, οι πατριαρχικοί και μισογύνηδες Έλληνες.
Να τις σκεφτείς τις Αμαζόνες. Να τις σκεφτείς τις Αμαζόνες όταν βρεθείς κάτω από την Ακρόπολη, κάτω από τα άγρια βράχια. Είναι το πιο δυναμικό αλλά και το πιο πικρό κομμάτι της ιστορίας των γυναικών. Το αίμα τους έχει ποτίσει την αττική γη. Η θυσία τους για όλες τις γενιές των γυναικών κι η ήττα τους, η κατάπτωση ενός ολόκληρου φύλου. Ο ηρωισμός τους μας φέρνει από τα αρχέγονα μονοπάτια στους σημερινούς αγώνες για την απελευθέρωση των γυναικών.
Να τις σκεφτείς τις Αμαζόνες, τις αγέρωχες και δυνατές πολεμίστριες. Τις Αμαζόνες με τις δυνατές, ηρωικές καρδιές. Τις Αμαζόνες που χαράσσουν στο μέλλον την πορεία από το χθες.

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας,
Ρούλα Σκούταρη